O gwarze mazurskiej słów kilka

Skąd się wzięła gwara mazurska 

Mazury są pojęciem etnograficznym. Nigdy nie stanowiły odrębnej jednostki administracyjnej, a więc nie miały ściśle określonych granic. Pojęcie „Mazury” pojawiło się w XIX wieku i dotyczyło zarówno pewnego obszaru, jak i ludzi, którzy na nim żyli. Mazurami określano tę część Prus Wschodnich, a więc państwa niemieckiego, gdzie liczebnie przeważała ludność, dla której językiem ojczystym był język polski. Oczywiście nie była to czysta polszczyzna, a swego rodzaju gwara, pełna naleciałości z języka niemieckiego – mowa mazurska. Typowe jest dla tego dialektu tzw. mazurzenie, czyli używanie w dużej liczbie spółgłosek cz, sz, dż, ż w c, s, dz. Nie brakuje też bezpośrednich zapożyczeń z języka niemieckiego – słów bardzo często pisanych tak, jak się je czyta po niemiecku.

Mazury – co to znaczy 

Prusy od zawsze od południa graniczyły z polskim Mazowszem. Migracja ludności polskiej na teren południowych Prus (dzisiejszych Mazur) była więc naturalnym procesem. Już w czasach krzyżackich zachęcano Mazowszan do osiedlania się tu długoletnimi zwolnieniami z podatków i różnego rodzaju innymi przywilejami. Wszak teren do życia nie był łatwy – porastały go nieprzebyte puszcze, które trzeba było wykarczować, by przygotować grunt pod uprawę i tym samym zapewnić sobie warunki bytowe. Przyjeżdżali tu ludzie, którzy chcieli zacząć nowe życie. Skoro przybyli z Mazowsza, ich językiem ojczystym był język polski. Z czasem zaczął on ulegać wpływom niemieckim i tak powstała gwara mazurska. 
W wyniku trwających setki lat migracji w 1800 roku na obszarze Prus mieszkało już około 150 tys. Mazurów, czyli ludności polskiego pochodzenia przybyłej głównie z Mazowsza (całe Prusy Wschodnie w 1816 r. liczyły ok. 886 tys. ludzi). Do końca XIX wieku liczba ta wzrosła kilkukrotnie. Mazurzy stanowili wówczas około 16% wszystkich mieszkańców Prus Wschodnich, a mieszkali głównie na wsi. 

Szkoła ze wsi Pawłowo (gm. Olsztynek, pow. olsztyński, obiekt oryginalny z XIX w.)

W swoim języku Mazurzy słuchali nabożeństw w kościołach ewangelickich (jedną z zasad luteranizmu było odprawianie liturgii w języku narodowym ludzi, którzy w niej uczestniczyli) oraz nim posługiwali się w domu. W XIX wieku rozpoczyna się proces tzw. germanizacji – usuwania języka polskiego z przestrzeni publicznej – ze szkół i urzędów.

Mazurská gádkä współcześnie 

Po II wojnie światowej gwara mazurska właściwie zanikła. Wiązało się to z masowymi wyjazdami Mazurów do Niemiec. Obecnie szacuje się, że może ją znać zaledwie około 10-15 tys. ludzi. Sporo słów z tego dialektu zawarł w swoim słynnym reportażu z lat 30-tych XX wieku Melchior Wańkowicz. Przedwojenna książka „Na tropach Smętka” cały czas pozostaje jedną z podstawowych lektur o dawnych Mazurach. W gwarze mazurskiej współcześnie pisał Erwin Kruk – pisarz, poeta, dziennikarz. 

Chałupa ze wsi Bartężek (gm. Morąg, pow. ostródzki, kopia obiektu z 1. poł. XIX w.)

W ostatnich latach zrodziło się kilka inicjatyw, mających na celu uratowanie gwary mazurskiej od całkowitej zagłady. Dialekt ten promowany jest m.in. podczas odbywającego się od 2015 roku Festiwalu Kultury Mazurskiej w Sorkwitach. W 2016 roku utworzono Związek Mazurski, który upowszechnia kulturę i mowę Mazurów, a swoją siedzibę ma obecnie w Szczytnie. W 2019 roku wydano pierwszy w powojennej historii „Słownik mowy mazurskiej”. Jego drugie wydanie ukazało się w 2020 roku pt. "Mazurská gádkä. Słownik mazurski z rozmówkami". Tego samego roku rodowity Mazur Piotr Szatkowski przetłumaczył na gwarę mazurską „Małego księcia” i tak ukazał się „Małi Princ”. 
Przydatne linki:

Mały Słownik Gwary Mazurskiej

Mały Książe w Gwarze Mazurskiej

Mazury są niezwykle ciekawą i nieoczywistą krainą. Od zawsze były tyglem kulturowym. W średniowieczu, w epoce nowożytnej. Tak dzieje się również współcześnie, mimo, że przyczyny i mechanizmy są już zupełnie inne.