O gwarze mazurskiej słów kilka

12
Dec '22
O gwarze mazurskiej słów kilka

Mazury to jeden z najpopularniejszych kierunków podróżniczych w Polsce. Liczne jeziora, rozległe lasy, malownicze rzeki sielskie krajobrazy już od dziesiątek lat zachwycają przybywających tu turystów, którzy mogą wybrać jeden z wielu hoteli w sercu Mazur. Jednak za znanymi przede wszystkim z atrakcji turystycznych Mazurami kryje się skomplikowana i ciekawa historia regionu, który od zawsze stanowił tygiel wielu kultur i jednostek etnicznych. Dziś jest podobnie – województwo warmińsko-mazurskie jest najbardziej zróżnicowanym pod względem narodowym i etnicznym w Polsce.  

Skąd się wzięła gwara mazurska 

Mazury są pojęciem etnograficznym. Nigdy nie stanowiły odrębnej jednostki administracyjnej, a więc nie miały ściśle określonych granic. Pojęcie „Mazury” pojawiło się w XIX wieku i dotyczyło zarówno pewnego obszaru, jak i ludzi, którzy na nim żyli. Mazurami określano tę część Prus Wschodnich, a więc państwa niemieckiego, gdzie liczebnie przeważała ludność, dla której językiem ojczystym był język polski. Oczywiście nie była to czysta polszczyzna, a swego rodzaju gwara, pełna naleciałości z języka niemieckiego – mowa mazurska. Typowe jest dla tego dialektu tzw. mazurzenie, czyli używanie w dużej liczbie spółgłosek cz, sz, dż, ż w c, s, dz. Nie brakuje też bezpośrednich zapożyczeń z języka niemieckiego – słów bardzo często pisanych tak, jak się je czyta po niemiecku.

 


Mazury – co to znaczy 

Prusy od zawsze od południa graniczyły z polskim Mazowszem. Migracja ludności polskiej na teren południowych Prus (dzisiejszych Mazur) była więc naturalnym procesem. Już w czasach krzyżackich zachęcano Mazowszan do osiedlania się tu długoletnimi zwolnieniami z podatków i różnego rodzaju innymi przywilejami. Wszak teren do życia nie był łatwy – porastały go nieprzebyte puszcze, które trzeba było wykarczować, by przygotować grunt pod uprawę i tym samym zapewnić sobie warunki bytowe. Przyjeżdżali tu ludzie, którzy chcieli zacząć nowe życie. Skoro przybyli z Mazowsza, ich językiem ojczystym był język polski. Z czasem zaczął on ulegać wpływom niemieckim i tak powstała gwara mazurska. 
W wyniku trwających setki lat migracji w 1800 roku na obszarze Prus mieszkało już około 150 tys. Mazurów, czyli ludności polskiego pochodzenia przybyłej głównie z Mazowsza (całe Prusy Wschodnie w 1816 r. liczyły ok. 886 tys. ludzi). Do końca XIX wieku liczba ta wzrosła kilkukrotnie. Mazurzy stanowili wówczas około 16% wszystkich mieszkańców Prus Wschodnich, a mieszkali głównie na wsi. 

Szkoła ze wsi Pawłowo (gm. Olsztynek, pow. olsztyński, obiekt oryginalny z XIX w.)


W swoim języku Mazurzy słuchali nabożeństw w kościołach ewangelickich (jedną z zasad luteranizmu było odprawianie liturgii w języku narodowym ludzi, którzy w niej uczestniczyli) oraz nim posługiwali się w domu. W XIX wieku rozpoczyna się proces tzw. germanizacji – usuwania języka polskiego z przestrzeni publicznej – ze szkół i urzędów.

Mazurská gádkä współcześnie 

Po II wojnie światowej gwara mazurska właściwie zanikła. Wiązało się to z masowymi wyjazdami Mazurów do Niemiec. Obecnie szacuje się, że może ją znać zaledwie około 10-15 tys. ludzi. Sporo słów z tego dialektu zawarł w swoim słynnym reportażu z lat 30-tych XX wieku Melchior Wańkowicz. Przedwojenna książka „Na tropach Smętka” cały czas pozostaje jedną z podstawowych lektur o dawnych Mazurach. W gwarze mazurskiej współcześnie pisał Erwin Kruk – pisarz, poeta, dziennikarz. 

Chałupa ze wsi Bartężek (gm. Morąg, pow. ostródzki, kopia obiektu z 1. poł. XIX w.)


W ostatnich latach zrodziło się kilka inicjatyw, mających na celu uratowanie gwary mazurskiej od całkowitej zagłady. Dialekt ten promowany jest m.in. podczas odbywającego się od 2015 roku Festiwalu Kultury Mazurskiej w Sorkwitach. W 2016 roku utworzono Związek Mazurski, który upowszechnia kulturę i mowę Mazurów, a swoją siedzibę ma obecnie w Szczytnie. W 2019 roku wydano pierwszy w powojennej historii „Słownik mowy mazurskiej”. Jego drugie wydanie ukazało się w 2020 roku pt. "Mazurská gádkä. Słownik mazurski z rozmówkami". Tego samego roku rodowity Mazur Piotr Szatkowski przetłumaczył na gwarę mazurską „Małego księcia” i tak ukazał się „Małi Princ”. 
Przydatne linki:

Mały Słownik Gwary Mazurskiej

Mały Książe w Gwarze Mazurskiej


Mazury są niezwykle ciekawą i nieoczywistą krainą. Od zawsze były tyglem kulturowym. W średniowieczu, w epoce nowożytnej. Tak dzieje się również współcześnie, mimo, że przyczyny i mechanizmy są już zupełnie inne. 

 

Virtual walk
Hotel Conference halls
eu-flag
Newsletter

Subscribe for our Newsletter and receive information about the events at our hotel.

In order to provide services at the highest level, the Website uses cookies saved in the browser's memory . Detailed information on the purpose of their use and the possibility to change cookie settings can be found in the Privacy Policy.
By clicking ACCEPT ALL, you agree to the use of technologies such as cookies and to the processing of your personal data collected on the Internet, such as IP addresses and cookie IDs, for marketing purposes(including automatically matching ads to your interests and measuring their performance) by Grażyna Tomczak, Warchały, ul. Brajnicka 10, 12-122, Jedwabno . You can change cookie settings in the settings.

Manage privacy settings
Cookies necessary for the operation of the website

Cookies necessary for the operation of the services available on the website, enabling the viewing of offers, making reservations, supporting security mechanisms, among others: authentication of users and detection of abuse.

Analytical cookies

Cookies allow the collection of information about the user's use of the website to optimize its functioning and to adapt to the user's expectations.

Marketing cookies

Cookies allow the display of marketing content tailored to user's preferences, and the sending of notifications about marketing offers corresponding to their interests, including product information as well as information about services provided by the website administrator and third parties.

Your preferences have not yet been saved